از ارزشمندترین گروه ماهی ها، ماهی های خاویار هستند. این ماهی ها انواع گوناگونی دارند و فیل ماهی یکی از پرطرفدارترین آن هاست. البته در بازار ایران این ماهی را با نام ماهی شکم سفید یا ماهی بلوگا نیز می شناسند. به دلیل اینکه خاویار یک نوع فرآورده بسیار ارزشمند از ماهی های خاویار است که می توان آن را به صورت انبوه به دیگر کشورها نیز صادر کرد، پرورش ماهی بلوگا در ایران بسیار مورد توجه قرار گرفته است. اگر شما هم تصمیم به فعالیت در این حوزه دارید، باید اطلاعات دقیق و درستی در این خصوص کسب کنید. در ادامه نکات مهمی را در رابطه با پرورش فیل ماهی در اختیار شما عزیزان قرار می دهیم.
فیل ماهی چیست؟
شاید بهتر باشد قبل از اینکه در مورد روش پرورش فیل ماهی صحبت کنیم، کمی با این ماهی و خواص بی نظیر آن آشنا شویم. اینگونه می توانیم بهتر درک کنیم که پرورش این نوع ماهی تا چه اندازه حائز اهمیت است. یکی از دلایلی که فیل ماهی به ماهی بلوگا شهرت یافته این است که می توان از طریق آن به خاویار بلوگا دست یافت. این ماهی یکی از ارزشمندترین انواع ماهی خاویار دریای خزر است که هیچ نوع ماهی خاویار از نظر ابعاد و اندازه مشابه آن وجود ندارد. اگر به شکل ظاهری این ماهی دقت کنید به راحتی متوجه ابعاد بزرگ و طول بلند آن خواهید شد به گونه ای که از نظر ظاهری چیزی شبیه به کوسه است.
علاوه بر این، فیل ماهی می تواند به مانند کوسه گرینلند درنده و خطرناک باشد. به همین دلیل شرایط پرورش آن بسیار خاص بوده و نیاز به مهارت و تجربه کافی دارد. این ماهی علاوه بر دریای خزر، در دریای سیاه نیز یافت می شود و طول عمر آن به 118 سال نیز می رسد. در حالت عادی بالغ شدن فیل ماهی ممکن است نزدیک به 20 سال طول بکشد، اما همین ماهی در حالت پرورش یافته نهایتا طی 7 تا 10 سال به بلوغ می رسد. ماهی های خاویار از جمله ماهی اوزون برون و فیل ماهی تنها به واسطه تولید خاویار نیست که ارزشمند هستند. پوست و گوشت این نوع ماهی ها نیز بسیار پر خاصیت بوده و پس از بلوغ به طور کامل مورد استفاده قرار می گیرند.
اگر مهم ترین هدف شما تولید خاویار باکیفیت است، بهتر است پرورش فیل ماهی را شروع کنید. در واقع می توان گفت بهترین، مرغوب ترین و باکیفیت ترین نوع خاویار موجود در بازار، توسط فیل ماهی یا همان ماهی بلوگا تولید می شود. پس سرمایه گذاری، هزینه کردن و صرف زمان و وقت برای پرورش این ماهی ارزشش را خواهد داشت.
فراهم آوری مکان و استخر پرورش فیل ماهی
با اینکه هدف اصلی از پرورش ماهی های خاویار، تولید خاویار است، اما هر کدام از این گونه ها روش پرورش متفاوتی دارند و باید با توجه به ویژگی های زیستی هر ماهی، شرایط خاص زندگی را برای آن ها فراهم آورد. امروزه به دلیل اهمیت پرورش فیل ماهی و دیگر ماهی های خاویار، یک سری استخرهای از پیش ساخته شده آماده هستند تا سرمایه داران بتوانند با خریداری این استخرها فرایند پرورش و نگهداری از فیل ماهی را آغاز کنند. مسلما آماده سازی استخر از صفر تا صد هزینه بیشتری به دنبال دارد. بنابراین استفاده از استخرهای پیش ساخته می تواند تا حد زیادی هزینه های لازم برای شروع کار را کاهش دهد.
در استان های شمالی مزارعی برای پرورش فیل ماهی و دیگر انواع ماهی های خاویار در نظر گرفته شده که تمامی شرایط آب و هوایی و امکانات لازم را برای نگهداری این ماهی ها دارا هستند. استخرهای پرورش ماهی خاویار علاوه بر نوع پیش ساخته در انواع بتنی و خاکی نیز وجود دارند که با توجه به شرایط زیستی ماهی و سرمایه ای که برای این کار در نظر گرفته شده، می توان هر کدام از انواع آن را که مناسب تر است انتخاب کرد. از مهم ترین شرایط استخر پرورش ماهی بلوگا می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بهترین و استانداردترین فرم برای استخر پرورشی فرم گرد است. به این شکل ماهی ها می توانند به راحتی درون زیستگاه خود گردش داشته باشند.
- قطر استاندارد برای این استخرها معمولا 8 متر است. استخرهای از قبل آماده شده با این شرایط موجود هستند که می توان با توجه به میزان بودجه بهترین انواع آن را انتخاب کرد.
- کف این نوع استخرها باید دارای دو شیب باشد. شیب اول استخر باید از قسمت ورود آب به سمت خروجی آب و شیب بعدی از دو ضلع کناری به طرف مرکز استخر باشد.
- استاندارد عمق استخر باید چیزی بین 60 سانتی متر تا 2 متر باشد. یعنی بیشترین عمق استخر باید نهایتا دو متر باشد نه بیشتر.
نکات مهم در پرورش ماهی
همانطور که در بخش های گذشته اشاره کردیم، پرورش فیل ماهی یا هر نوع دیگری از گونه های ماهی خاویار مستلزم رعایت یک سری نکات است تا ماهی به شکلی درست و اصولی پرورش داده شود و فرایند تولید خاویار نیز به بهترین شکل ممکن به انجام برسد. در خصوص پرورش ماهی خاویار بهتر است حتما نکات زیر را مد نظر داشته باشید:
- باید حتما برای تهیه ماهی پرورشی، بچه ماهی را از مجموعه های مطمئن و معتبر تهیه کنید.
- ماهی های خاویار که بیش از 22 گرم وزن دارند در مقایسه با بچه ماهی های کوچک تر تاب آوری بیشتری در مقابل تغییرات محیطی دارند و سریع تر با شرایط سازگاری پیدا می کنند. همچنین دادن غذای مصنوعی و دستی به این ماهی ها امکان پذیر است.
- فیل ماهی ها معمولا در استخرهای بتنی بهتر رشد و تغذیه می کنند. این ماهی ها می توانند غذای دستی تولید شده را در این نوع استخرها راحت تر پیدا کنند. بنابراین گرسنه نمانده و اصولا سریع تر بزرگ می شوند.
- فیل ماهی یا همان ماهی بلوگا معمولا علاوه بر غذای معمول، یک عادت غذایی خاص و ویژه نیز دارد که آن هم تغذیه از لارو حشرات است. توجه به عادات و تفاوت های غذایی در ماهی های خاویار می تواند به رشد بهتر آن ها کمک زیادی کند.
- در خصوص نگهداری و پرورش ماهی های خاویار باید توجه زیادی به شرایط آب استخر داشت. فاکتورهایی همچون دمای آب، میزان PH آب، میزان CO2 و اکسیژن آب از مهم ترین این فاکتورها هستند که باید در هر لحظه مدیریت و کنترل شوند.
به عنوان مثال استاندارد دمای آب برای نگهداری و پرورش فیل ماهی بازه دمایی 18 تا 24 درجه سانتی گراد است. همچنین فیل ماهی معمولا در استخرهایی با PH 8 بهترین زیستگاه را تجربه می کند.
سرمایه حدودی مورد نیاز
پرورش ماهی خاویار در هر نوعی که باشد، نیاز به یک سرمایه اولیه دارد. سرمایه ای که بتوان به واسطه آن، امکانات و تجهیزات لازم را برای زیستگاه ماهی، خوراک ماهی و… فراهم کرد. در خصوص سرمایه مورد نیاز برای پرورش ماهی باید فاکتورهای زیادی را در نظر داشت تا بتوان به یک برآیند کلی در این مورد رسید. از فاکتورهای مهمی که به شما کمک می کنند یک برآورد از هزینه لازم برای پرورش فیل ماهی داشته باشید، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- هزینه اجاره یا خرید ملک برای احداث استخر و شروع کار ( در این مورد همه چیز بستگی به شرایط مزرعه مورد نظر دارد که چه قیمتی برای هر متر آن در نظر گرفته شده باشد.)
- هزینه برای آماده سازی و مجهز کردن استخر پرورش ماهی (ابعاد، اندازه و تعداد حوضچه ها)
- هزینه بچه ماهی خریداری شده
- هزینه خرید تجهیزات نظیر سیستم تهویه هوا برای استخر، هزینه تاسیسات، برق و…
- هزینه خوراک ماهی ها
- هزینه های مربوط به درمان ماهی های خاویار
- هزینه های مربوط به حمل و نقل ماهی ها از مبدا به محل پرورش
- هزینه های مربوط به تمیز کردن، تعویض و ضد عفونی آب استخرها
- هزینه استخدام نیرو
در مورد سرمایه لازم برای پرورش فیل ماهی باید این موضوع را در نظر داشته باشید که شروع این پروژه مستلزم هزینه بسیار هنگفتی است. علاوه بر این، این نوع ماهی های خاویار برای تولید خاویار، دیر به بلوغ می رسند و این یعنی رسیدن به سود حاصل از پرورش ماهی می تواند تا سال ها به تاخیر بیفتد. پس باید خود را برای تمامی این شرایط آماده کنید و با آگاهی کامل وارد این حرفه شغلی شوید.
استحصال خاویار از فیل ماهی
استحصال و به عبارتی دیگر خارج کردن خاویار از فیل ماهی به روش های مختلفی انجام می شود. همانطور که می دانید ماهی بلوگا برای رسیدن به بلوغ و تولید خاویار به چندین سال زمان نیاز دارد. اما پس از گذشت این مدت زمان که معمولا چیزی بین 7 تا 12 سال به طول می انجامد، حجم قابل توجهی خاویار را در اختیار شما قرار می دهد. استحصال خاویار از این نوع ماهی نیز عموما می تواند به سه روش زیر انجام شود:
- استحصال به روش سنتی: یکی از رایج ترین روش ها برای استحصال خاویار از شکم فیل ماهی، بیهوش کردن آن از طریق زدن ضربه است. سپس برشی کوچک در جداره شکم ایجاد شده و از طریق روشی به نام استریپینگ تخمدان های ماهی از شکم او خارج می شوند. نهایتا خاویار تولید شده از تخمدان استخراج می شود.
- استحصال به روش سزارین: یکی دیگر از روش های معمول برای استخراج خاویار از بدن فیل ماهی، روش سزارین است. استخراج خاویار به این روش نیز بسیار راحت انجام می شود و پس از پایان عملیات مجددا ناحیه برش خورده بخیه زده می شود تا ماهی به ادامه زندگی پرداخته و مجددا پس از یک دوره مشخص شروع به تولید خاویار کند.
- استحصال به روش ماساژ: در این روش نیز همانطور که پیداست از طریق ماساژ دادن که باید به روشی اصولی و با مهارت بالایی انجام شود، خاویار را از داخل ماهی خارج می کنند.
خاویار که از درون تخمدان فیل ماهی یا هر نوع ماهی خاویار دیگر استحصال می شود، دارای یک غشا است که آن را به کمک صفحه ای مشبک مانند از خاویار جدا می کنند. خاویار باید چندین مرتبه با آب سرد شستشو داده شده و طی فرایندهایی خاص تمام ناخالصی های آن گرفته شوند.
سود حدودی از پرورش فیل ماهی
شاید مدت زمانی که سرمایه گذاران و پرورش دهندگان فیل ماهی برای دستیابی به خاویار باید تحمل کنند مدت زمان زیاد و قابل ملاحظه ای باشد. اما قطعا اگر این پروسه با موفقیت طی شود، حتما ارزشش را خواهد داشت و سود قابل توجهی به ارمغان خواهد آورد. سود بدست آمده از این کار، سقف مشخصی ندارد. عوامل مختلفی هستند که در درآمد نهایی این کار موثرند. از جمله تعداد ماهی خاویار پرورش یافته، مقدار خاویار تولید شده از این ماهی ها و خاویار خالصی که نهایتا پس از عملیات استحصال بدست خواهد آمد.
همچنین حقوق و دستمزد خدمه و کارکنان، هزینه قبوض، هزینه درمان ماهی ها، هزینه خوراک و… از مواردی هستند که می توانند روی درآمد نهایی سرمایه گذاران تاثیر گذار باشند. اما باید بدانید که در هر صورت، سودی که از این نوع فعالیت بدست می آید معمولا بسیار زیاد است. معمولا برای آن دسته از افرادی که سرمایه لازم را برای شروع این کار دارند، پرورش فیل ماهی می تواند مقرون به صرفه ترین و اقتصادی ترین فعالیت ممکن در ایران برای آن ها باشد.
