بیشترین تنوع ماهی های خاویار در رودخانه ها و دریا های اطراف دریای خزر زندگی می کنند. این ماهیان به دلیل داشتن تخم های ارزشمند و خوشمزه، همواره مورد توجه صنعت شیلات و بازار جهانی بوده‌اند. به همین جهت در این مطلب قصد داریم شما را با نحوه مراقبت از زیستگاه ماهی خاویار آشنا کنیم تا بدین صورت بتوانید از این زیستگاه ها مراقبت کرده و محیط مناسبی را برای زندگی این ماهیان فراهم کنید؛ با ما همراه باشید.
ماهی های خاویاری در چه آب هایی زندگی می کنند؟
انواع ماهی های خاویار عمدتاً در آب های شور زندگی می کنند. مهم ترین زیستگاه های آن ها عبارتنداز:
- دریای خزر: دریای خزر یکی از مهم ترین و بزرگ ترین زیستگاه های ماهی های خاویار به شمار می آید؛ بیشتر گونه های ماهی خاویار نظیر فیل ماهی، ازون برون و ماهی سفید در دریای خزر زندگی می کنند.
- دریای سیاه: دریای سیاه نیز یکی دیگر از زیستگاه های مهم ماهی های خاویار است؛ برخی گونه های خاویاری مانند فیل ماهی در این دریا زندگی می کنند.
- دریاچه آرال: دریاچه آرال در آسیای مرکزی نیز یکی دیگر از زیستگاه های ماهی های خاویار بوده است، اما متأسفانه به علت خشک شدن دریاچه آرال، زیستگاه بسیاری از گونه های خاویاری در این منطقه نابود شده است.
- رودخانه های حوضه دریای خزر: رودخانه های حوضه دریای خزر مانند ولگا، اورال و کورا نیز زیستگاه مناسبی برای برخی گونه های خاویاری هستند؛ این ماهی ها برای تخم ریزی به رودخانه ها مهاجرت می کنند. بنابراین، دریای خزر، دریای سیاه و رودخانه های حوضه دریای خزر مهم ترین زیستگاه های ماهی های خاویار به شمار می روند.
چه کشورهایی به ماهی های خاویاری دریا دسترسی دارند؟
چند کشور در منطقه دریای خزر و حوضه آبریز آن، به ماهیان خاویاری دسترسی دارند:
- ایران: ایران یکی از مهم ترین کشورهایی است که به منابع ماهی های خاویاری دریای خزر دسترسی دارد؛ بخش جنوبی دریای خزر در محدوده ایران قرار گرفته و ایران منابع خاویاری این دریا را استخراج می کند.
- روسیه: روسیه در شمال دریای خزر واقع شده و به منابع خاویاری این دریا دسترسی دارد؛ رودخانه های بزرگی مانند ولگا در روسیه بستر مناسبی برای زندگی و تخم ریزی ماهی های خاویاری هستند.
- آذربایجان: آذربایجان نیز به دلیل قرارگیری در منطقه دریای خزر، به منابع ماهی های خاویاری دسترسی دارد.
- ترکمنستان و قزاقستان: این دو کشور نیز بخشی از حوضه آبریز دریای خزر را در اختیار دارند و به منابع خاویاری این منطقه دسترسی دارند.
بنابراین، ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان کشورهایی هستند که به دلیل قرارگیری در منطقه دریای خزر و حوضه آبریز آن، به ماهی های خاویاری این منطقه دسترسی دارند. اما به جز کشورهای حاشیه دریای خزر، برخی کشورهای دیگر نیز به طور محدود به ماهیان خاویاری دسترسی دارند که عبارتند از:
- آمریکا: آمریکا دارای برخی ذخایر محدود خاویاری در رودخانه هایی مانند رودخانه کلمبیا در ایالت اورگان بوده؛ اما میزان تولید خاویار در آمریکا بسیار ناچیز و در مقیاس جهانی قابل توجه نیست.
- چین: چین دارای برخی ذخایر ماهی های خاویاری در رودخانه های داخلی خود است؛ اما همانند آمریکا، میزان تولید خاویار در چین نیز بسیار کم و در مقیاس جهانی قابل اغماض است؛ اما این کشور به واسطه ماهی های خاویار پرورشی سهم بزرگی در تولید خاویار دارد.
- کشورهای اروپایی: کشورهایی مانند آلمان، ایتالیا و برخی دیگر دسترسی بسیار محدودی به منابع ماهی های خاویاری دارد و سهم قابل توجهی در تولید خاویار جهانی ندارد.
- بنابراین، به طور کلی کشورهای حاشیه دریای خزر به ویژه ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان مهم ترین کشورهایی هستند که به طور عمده به منابع خاویاری دسترسی دارند.
شرایط محیطی ماهی خاویار
راه های مختلفی برای مراقبت از زیستگاه های این ماهی وجود دارد که با انجام آن ها می توانید محیط خوب و سالمی را برای پرورش این ماهی ها فراهم کنید تا بدین صورت بتوانید خاویار با کیفیت و مرغوبی را نیز به بازار ارائه کنید:
1. شرایط محیطی زیستگاه
ماهی خاویار نیز مانند هر ماهی دیگری برای رشد و تکثیر خود به شرایط محیطی خاصی نیاز دارد که در ادامه به بررسی این نکات خواهیم پرداخت:
- دما: این ماهیان در آب های سرد و معتدل سازگار هستند و دمای مناسب برای آن ها بین 8 تا 20 درجه سانتی گراد است.
- اکسیژن: ماهی خاویار به آب های غنی از اکسیژن نیاز دارند؛ آب هایی که با جریان سریع گذر می کنند بهترین گزینه برای ماهیان خاویاری هستند.
- شوری: ماهی خاویار مخصوصا به هنگام تخم ریزی بیشتر در آب های شیرین زندگی می کند و به آب های شور دریایی عادت ندارد.
- بستر رودخانه: این ماهیان برای تخم ریزی به بستر سنگی و شنی رودخانه ها نیاز دارند.
2. چالش‌های مدیریت منابع آبی
مدیریت صحیح منابع آبی یکی از عوامل کلیدی برای حفظ زیستگاه ماهیان خاویاری است که متأسفانه در این زمینه با چالش‌های مهمی روبرو هستیم؛ برخی از مهم ترین های آن را در ادامه برایتان توضیح خواهیم داد:
- آلودگی آب های سطحی و زیر زمینی: فعالیت های صنعتی، کشاورزی و شهری موجب ورود انواع آلاینده ها به آب های زیستگاه ماهی خاویار شده و بدین صورت آب آلوده می شود.
- کاهش جریان رودخانه ها: ساخت سد ها و برداشت بی رویه آب برای مصارف کشاورزی و شرب، سبب کاهش آب موجود در رودخانه ها و دریاچه ها شده و به دنبال آن شرایط محیطی زیستگاه ماهیان خاویاری را تهدید می کند.
- تغییر اقلیم: افزایش دما و تغییرات بارش ناشی از تغییر اقلیم، باعث اختلال در جریان آب و شرایط محیطی مورد نیاز این ماهیان می‌شود.
در مجموع، مدیریت پایدار منابع آبی از طریق کنترل آلودگی، مدیریت برداشت آب و سازگاری با تغییر اقلیم می‌تواند به حفظ زیستگاه ماهی خاویار کمک کند.
3. تهدیدات زیستی
متأسفانه جمعیت ماهی خاویار در طول دهه های اخیر به دلایل مختلفی کاهش یافته است؛ از جمله این روش ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- صید بی رویه: صید بی رویه و غیر قانونی این ماهی ها برای استحصال خاویار یکی از مهمترین عوامل کاهش جمعیت آن ها محسوب می شود.
- آلودگی محیطی: آلودگی آب های زیستگاه ماهی خاویار به دلیل فعالیت های صنعتی و شهری به شدت این گونه ها را تهدید می کند.
- تخریب زیستگاه: سد سازی، کشاورزی، توسعه شهری و سایر فعالیت های انسانی موجب تخریب زیستگاه های طبیعی این ماهیان شده است.
در مجموع، حفاظت از زیستگاه‌های طبیعی، کنترل صید و مدیریت مناسب منابع آبی می‌تواند به حفظ و احیای جمعیت ماهیان خاویاری کمک کند.
چه راهکارهایی برای حفاظت از زیستگاه ماهی خاویار پیشنهاد می‌شود؟
برای حفاظت از زیستگاه ماهی خاویار چند راهکار وجود دارد که بدین صورت سبب حفاظت از زیستگاه های آنان شده و می توانید به پرورش این ماهیان ادامه دهید:
- ایجاد مناطق حفاظت شده دریایی: ایجاد مناطق حفاظت شده دریایی در مناطق اصلی زیستگاه ماهی خاویار برای محافظت از این گونه در برابر صید بی رویه و تخریب محیط زیست بسیار مؤثر است.
- اعمال محدودیت های قانونی برای صید: وضع قوانین سختگیرانه و اعمال کنترل شدید بر صید ماهی خاویار به منظور کاهش برداشت بیش از حد این گونه ارزشمند نیز در حفظ زیستگاه های آنان موثر خواهد بود.
- بازسازی زیستگاه ها: اقدامات موثر برای بازسازی و احیای زیستگاه های اصلی ماهی خاویار از طریق حفاظت از رودخانه ها و جلوگیری از آلودگی آب نیز می تواند در این امر موثر واقع شده و سبب حفاظت از زیستگاه ماهیان خاویاری شود.
- پرورش و رها سازی بچه ماهی های خاویاری: افزایش جمعیت ماهی خاویار از طریق پرورش آن ها در مراکز تکثیر و رها سازی در زیستگاه های طبیعی نیز در این امر دارای اهمیت بوده است.
- آموزش و اطلاع رسانی عمومی: آگاه سازی و آموزش عمومی درباره اهمیت حفاظت از ماهی خاویار و زیستگاه‌های آن برای جلب همکاری مردم حفظ زیستگاه ماهی خاویار کمک خواهد کرد.
چه اقدامات دیگری می‌توان برای افزایش آگاهی عمومی درباره حفاظت از ماهی خاویار انجام داد؟
برای افزایش آگاهی عمومی مردم درباره حفاظت از ماهی خاویار چندین راه وجود دارد که باید به بهترین شکل انجام شود تا به نتیجه دلخواه برسد؛ برخی از این راه ها شامل موارد زیر می شود:
- برنامه های آموزشی و تبلیغاتی در رسانه ها: تهیه و پخش برنامه های مستند و اطلاع رسانی در صدا و سیما، روزنامه ها و شبکه های اجتماعی برای آشنا کردن مردم با اهمیت حفاظت از ماهی خاویار به شما در آگاه سازی مردم کمک خواهد کرد.
- برگزاری کارگاه ها و همایش های تخصصی: برگزاری کارگاه ها و همایش های علمی و آموزشی با حضور متخصصان و و افرادی که از این آگاه سازی سود می برند نیز عمل موفقی در این حوزه خواهد بود.
- ایجاد مراکز اطلاع رسانی و موزه های تخصصی: ایجاد مراکز اطلاع رسانی و موزه های تخصصی در مناطق اصلی زیستگاه ماهی خاویار برای آشنا کردن مردم با این گونه ارزشمند در حفظ زیستگاه های آنان دارای اهمیت خواهد بود.
- همکاری با سازمان های مردم نهاد: همکاری با سازمان های مردم نهاد زیست محیطی برای انجام فعالیت های آموزشی و ترویجی در جامعه به حفظ زیستگاه ماهیان کمک خواهد کرد.
- ایجاد برنامه‌های تشویقی: اجرای برنامه‌های تشویقی و انگیزشی برای افراد و گروه های فعال در حفاظت از ماهی خاویار مفید خواهد بود.
ماهی های خاویار در آب های داخلی و ساحلی حوزه دریای خزر زندگی می کنند؛ این دریا (دریای خزر) بزرگ ترین دریاچه جهان است که در میان پنج کشور ایران، روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و جمهوری آذربایجان واقع شده است. ماهی های خاویاری همچون فیل ماهی، ازون برون و غیره در رودخانه های متعددی که به دریای خزر می ریزند، مانند ولگا، اورال، کورا، سفید رود و کشکل زندگی و تولید مثل می کنند؛ آب های ساحلی دریای خزر از جمله زیستگاه های اصلی این ماهی ها محسوب می شوند و آنها برای تخم ریزی و رشد به این مناطق مهاجرت می کنند. به طورکلی، دریای خزر و رودخانه های حوضه آبریز آن مهم ترین زیستگاه های طبیعی ماهی های خاویاری به شمار می‌آیند.
آیا تولید و صادرات خاویار در کشورهای حوزه دریای خزر چه روندی داشته است؟
تولید و صادرات خاویار در کشورهای حوزه دریای خزر طی چند دهه گذشته دچار نوسان های زیادی بوده است که در ادامه قصد داریم دلیل این نوسان ها را در هر دهه برایتان توضیح دهیم. برخی از نوسانات تولید خاویار در دهه های گذشته شامل موارد زیر می شود:
- دهه 1980 و 1990: دریای خزر در این دوران بزرگ ترین تولیدکننده و صادرکننده خاویار در جهان بوده است؛ شوروی سابق به عنوان یک قطب تولید و صادرات خاویار در جهان محسوب شده است.
- دهه 2000 و 2010: پس از فروپاشی شوروی و تشکیل کشورهای مستقل در منطقه، تولید و صادرات خاویار در این کشورها کاهش شدیدی پیدا کرده است.علل اصلی این کاهش می توان به: صید بی‌رویه، آلودگی محیط زیست و نبود مدیریت مناسب اشاره کرد.
- دهه 2020 تاکنون: برخی از کشورهای حوزه دریای خزر مانند ایران و روسیه تلاش کرده‌اند با اقدامات حفاظتی و پرورش ماهیان خاویاری در استخرها، تولید و صادرات خاویار را افزایش دهند؛ اما همچنان عوامل محدود کننده مانند آلودگی و صید غیر قانونی، بازگشت تولید و صادرات به سطح دهه‌های گذشته را با چالش مواجه کرده است.
