استفاده از چرم مصنوعی و طبیعی در ساخت وسایل گوناگون امری بسیار رایج است. چرم خاویار نامی است که به یک نوع چرم لوکس و گران قیمت اطلاق می‌شود. این نوع چرم با الهام از خاویار، یکی از محصولات دریایی گران قیمت، طراحی و تولید می‌شود. الگوی منحصر به فرد چرم خاویار، که شامل حباب های کوچک و منظم است، یادآور خاویار است. این چرم پس از فرآیند های مختلف دباغی و پردازش، الگوی خاص خود را از طریق فشرده سازی با قالب های خاص به دست می‌آ ورد. این الگو باعث می شود چرم خاویار مقاومت بیشتری نسبت به خراش و سایش داشته باشد و در عین حال زیبایی خاصی به آن ببخشد. به طور کلی، چرم خاویار به دلیل زیبایی، دوام و لوکس بودن آن، در تولید کیف و کفش های گران قیمت و لوکس استفاده می شود.
امروزه تولید چرم از پوست ماهیان خاویاری و برخی از خزندگان در دنیا بسیار رایج شده است. این امر خصوصا در کشورهایی که صنعت چرم از شکل سنتی آن به صنعتی تبدیل شده است، رایج تر است. تولید چرم و کالاهای چرمی از پوست ماهی، مارمولک و تمساح و همچنین ماهیان خاویای بخش بزرگی از محصولات چرمی را شامل شده است. در این میان می توان به پوست شتر مرغ نیز اشاره کرد که از آن کفش ها و کیف های چرمی زیبایی تولید شده است. اگرچه تولید چرم های تزئینی از پوست ماهی و خزندگان از گذشته های دور در جهان رایج بوده است، اما به دلیل مسائل مختلف، کمتر مطلبی در این خصوص منتشر شده است.
بر طبق گفته ها و تحقیقات بیش از 80 درصد گونه های ماهیان خاویاری در دریای خزر زندگی می کنند و مابقی در دیگر آب های جهان پراکنده هستند. استفاده از خاویار به عنوان بهترین و با کیفیت ترین کالای صادراتی، استفاده از پوست ماهیان خاویاری در چرم سازی و صنایع دستی و همچنین استفاده از باله های استخوانی در تهیه خوراک طیور و استفاده از گوشت آن به عنوان منبعی برای تامین پروتئین، از کاربردهای رایج آن می باشد. در این مطلب اطلاعاتی مفید و کاربردی را می خوانید و با مراحل ساخت چرم خاویار و روش های مختلف دباغی و برخی نکات مهم آشنا می شوید.
مراحل ساخت چرم خاویار
در مرحله اول خیساندن صورت می گیرد. این کار با چند هدف انجام می شود، اول اینکه سطح بیرونی پوست ماهیان خاویاری با لایه نازکی از چربی پوشانده شده است که باعث لغزنده شدن آن می شود. برای حذف این چربی استفاده از مواد جاذب چربی ضروری است. دوم اینکه هنگام ماهیگیری مقدار زیادی ماسه ریز به بدن ماهی می چسبد. در این مرحله ماسه شسته شده و خارج می شود. در مرحله دوم نیاز به حذف سیلیس می باشد که در این مرحله جدا سازی سیلیس و اسید کلریدریک انجام می شود. بر طبق آزمایشات اگر بعد از مرحله اول، قسمت های سخت پوست نرم شود، کار دباغی پوست بسیار راحت خواهد شد، چرا که اولا بعد از نرم کردن قسمت های سخت پوست مرحله له کردن به راحتی صورت می گیرد و به پوست آسیبی وارد نمی شود.
دوما اگر قسمت های سخت پوست به خوبی نرم شود، پوست را می توان برای مدت طولانی تری در مرحله سیلیسی شدن نگه داشت. در مرحله سوم آهک زنی انجام می شود. اکنون در صورت عدم وجود نمک روی پوست، وارد مرحله آهک زنی می شویم. در این مرحله با افزایش کربنات سدیم PH محیط به 10 می رسد و اگر 3 شبانه روز پوست در این حالت بماند به نتیجه مطلوبی می رسیم. در این مرحله آهک زدن ممکن است با استفاده از سایر مواد قلیایی قوی مانند سولفید سدیم، آهک، سود سوزآور یا مخلوطی از آنها انجام شود. اما آزمایشات نشان می دهد که استفاده از کربنات سدیم بهترین اثر را دارد.
در ادامه مرحله لش زنی انجام می شود. سپس با انجام مرحله دیلایمینگ مواد قلیایی وارد شده در مرحله آهک زنی حذف می شوند. سپس مرحله چربی گیری صورت می گیرد، که به 2 صورت فیزیکی و شیمیایی قابل انجام است. در نهایت با روشی خاص پوست نگهداری شده و سپس مرحله دباغی برای تولید چرم خاویار با روش های ذکر شده صورت می گیرد. در مرحله بعد مجدد عمل دباغی تکرار می شود و در پایان نیز مراحل تکمیلی ساخت چرم را خواهیم داشت.
روش های مختلف دباغی برای تولید چرم خاویار
برای تهیه چرم از پوست ماهیان خاویاری روش های مختلفی وجود دارد. هر یک از این روش ها مزایا و معایب خاص خود را دارند.
1. دباغی با کروم
این روش تولید چرم همانند مراحل ساخت چرم از پوست سایر حیوانات است. در این روش کروم به خوبی به قسمت های مختلف پوست ماهی به خصوص قسمت هایی که بافت سفید دارند، نفوذ می کند. این روش از پرکاربرد ترین روش های دباغی است. اولین بار از این روش در سال 1858 استفاده شد. چرمی که با استفاده از این روش تهیه می شود، نرم و انعطاف پذیر است. همچنین این چرم در صورت قرار گرفتن در معرض آب، تغییر شکل و رنگ کمتری خواهد داشت. با این روش می توان رنگ های متفاوت و خاصی را برای چرم ایجاد کرد.
یکی از عیب های اصلی در این روش این است که کروم باعث می شود تا رنگ طبیعی پوست مشخص نشود. از طرفی دیگر اگر در مرحله خنثی سازی دقت لازم صورت نگیرد، رنگ دانه ها بر روی بافت حصیری شکل رسوب می کنند. این دو عیب خصوصا در پوست ماهیان خاویاری بیشتر است. با این حال پوست فیل را به راحتی می توان با این روش دباغی کرد.
2. دباغی با آلومی
آلومینیوم کمتر از کروم در پوست ماهی نفوذ می کند. استفاده از زاج در قسمت هایی که پوست ماهی پر است، مشکل تر است. سولفات آلومینیوم مصرفی، چرم دباغی شده را خشک می کند. بنابراین در این روش مرحله روانکاری و روغن مورد استفاده بسیار اهمیت دارد. اگر در مراحل چربی گیری و روغن کاری دقت لازم انجام نشود، چرم تولید شده مانند تخته خشک می شود. آلومی خاصیت جذب آب دارد و چرم های دباغی شده ممکن است پس از مدتی به دلیل جذب رطوبت متورم و ناهموار شوند. با وجود این معایب، بزرگترین مزیت این روش حفظ رنگ طبیعی چرم است. پوست برخی ماهیان خاویاری با این روش دباغی نمی شوند.
3. دباغی با مواد گیاه
پودر میموزا معمولا در دباغی با سبزیجات استفاده می شود. نتیجه این روش دباغی روی پوست ماهیان خاویاری بسیار خوب است. اگر در مراحل قبل از دباغی، مشکلی وجود نداشته باشد، چرم دباغی شده با گیاه کاملا نرم خواهد بود، به طوری که هیچ تفاوتی با چرم های حیوانات دیگر ندارد. در پوست فیله ماهی ها، به دلیل اینکه ضخامت قسمت های سفید رنگ زیر شکم و قسمت رنگی پشت با یکدیگر تفاوت زیادی دارد، سرعت نفوذ مواد دباغی در این دو بخش نیز با یکدیگر متفاوت خواهد بود.
این ویژگی باعث می شود تا قسمت رنگی مواد بیشتری را جذب کند و در نتیجه یک طرف پوست ماهی پر و سنگین شود. در حالی که طرف دیگر متفاوت است. چرم ها دباغی شده با گیاه به دلیل جذب بیش از حد میموزا و غلبه رنگ آن بر رنگ طبیعی پوست، ظاهری ناخوشایند دارد و این مشکل در مراحل تکمیلی نیز قابل رفع نمی باشد. با توجه به ملاحظات فوق استفاده از مواد دباغی گیاهی در ساخت چرم از پوست ماهیان خاویاری چندان رایج نیست.
4. دباغی با انواع مواد سنتزی (سینتان)
در این روش از انواع مواد مختلف جایگزین برای دباغی استفاده می شود. در استفاده از این مواد به عنوان مواد دباغی، استفاده از عوامل آلدئیدی در مرحله اتاناسیون ضروری است. زیرا این مواد زمانی که در مرحله آنزیم شدن به خوبی عمل نکنند، به جای نفوذ به چرم، روی آن رسوب کرده و در حین عمل دباغی باعث ترک خوردن صفحه چرم می شوند. بهترین راه برای جلوگیری از ترک خوردن چرم استفاده از آلدئیدهایی مانند Relugan GT50 در مرحله پروتوناسیون است. در این روش رنگ محلول آلدهید با رنگ سینتان ترکیب می شود تا زمانی که در نور زرد شوند و رنگ طبیعی پوست را تغییر دهند.
اما در بسیاری از موارد این تغییر رنگ باعث زیبا جلوه دادن پوست ماهی می شود. در مراحل تکمیلی، به دلیل اکسید شدن چربی خام در کناره ها، رنگ زیبایی در اطراف استخوان ها ایجاد می شود. وجود این رنگ در کنار رنگ زمینه ایجاد شده از قبل، ظاره پوست ماهی را بسیار زیباتر از قبل می کند. استفاده از مواد مصنوعی پلیمری و ملامینه سنتتیک باعث پر شدن چرم و نرم شدن ظاهر چرم می شود.
5. دباغی آلدئیدی
دباغی با آلدئید یکی از مناسب ترین روش ها برای انواع پوست ماهی، از جمله ماهیان خاویاری می باشد. در این روش ضمن حفظ ظاهر پوست، معایب روش های قبلی وجود ندارد. با این حال استفاده از آلدئید پوست را زرد می کند. برای دباغی بهتر است از فرمالدئید استفاده شود و در مرحله نگهداری از سنتت های بی رنگ برای پر کردن چرم استفاده شود. تنها اشکال عمده موجود در این روش این است که استفاده از فرمالدئید مسائل زیست محیطی فراوانی را به دنبال دارد، به گونه ای که در برخی از کشورها استفاده از این ماده ممنوع شده است.
6. دباغی با روغن
در این روش از مواد روغنی استفاده می شود که هم خاصیت دباغی دارند و هم در مرحله روانکاری استفاده می شوند. در دباغی مجدد چرم هایی که با روغن دباغی شده اند، از سنتز های نرم و بی رنگ استفاده می شود. عیب اصلی این روش این است که چرم حتی پس از اتمام دباغی، به دلیل کشش یا تا زدن در محل تا شدن یا کشش بی رنگ یا کم رنگ می شود. این موضوع در چرم ماهیان خاویاری از ارزش آن به شدت می کاهد.
انتخاب روش مناسب در دباغی چرم خاویار
استفاده از هر یک از روش های فوق بسیار موثر است. اما به نظر می رسد استفاده از ترکیب روش های مختلف برای تهیه چرم از پوست برخی از ماهیان خاویاری بهتر است. برای برخی گونه ها تنها باید از روش های 4 و 5 استفاده شود. به طور کلی می توان گفت ویژگی های خاص گونه های مختلف ماهیان خاویاری تعیین کننده روش دباغی پوست آن ها برای تهیه چرم خاویار است. بر طبق تحقیقات بهترین روش برای دباغی پوست ماهیان خاویاری، روغن و سپس آلدهید است، این روش ها برای اکثر گونه ها کاربردی است.
جمع بندی
با توجه به مطالب گفته شده، چرم خاویار یکی از بهترین انواع چرم موجود در دنیاست. تا کنون با روش تولید چرم از ماهیان خاویاری و انواع روش دباغی کردن چرم آشنا شدید. خوب است بدانید برند Chanel که یکی از مطرح ترین برند های دنیا در تولید کیف و کفش می باشد، از چرم خاویار برای ساخت برخی محصولات خود استفاده می کند. بسیاری از مشتریان این برند از محصولات ساخته شده از چرم خاویار استفاده می کنند و به گفته آن ها از با ارزش ترین و پرطرفدار ترین محصولات آن ها می باشد.
یکی از ویژگی های خوب استفاده از چرم خاویار این است که برخلاف سایر چرم ها، خراش ها و لک های ایجاد شده را به راحتی نشان نمی دهد. اما در عین حال نگهداری صحیح از محصولات چرم خاویار ضرورت دارد. چرم خاویار دارای رنگ روشن مستعد انتقال رنگ است، بنابراین نباید آن را در برابر پارچه های تیره قرار داد.
